José Fernández Pénelas naceu en 1888 en Santa María de Bretoña, unha parroquia do Concello de Pastoriza (Lugo). Esta parroquia foi a antiga sede episcopal Britoniensis, capital dun antigo bispado, cuxa orixe parece remontarse a finais do século V, momento no que se establece a primeira fundación da Igrexa céltico-cristiá en Galicia. O nacemento desta sede atópase relacionado co transvasamento de poboación bretona cara ao continente europeo, ante a invasión anglosaxona. O centro da diocese constituiríao o Monasterium Máxime, identificado coa igrexa de Santa María de Bretoña.

 

Sendo novo José emigra a Cuba, onde se radica na Habana traballando como comerciante, vendendo carbón vexetal. Logo traballou de empregado nunha farmacia en Perico, para radicarse posteriormente en Colón (Matanzas). Cando logra xuntar uns aforros, decide retornar a Galicia para casar o 27 de novembro de 1920, na Igrexa de Santa Maria con María Mell Castro, de 22 anos. A pesar do interese de José por ficar na súa terra, a dureza do traballo, a falta de futuro para a súa muller, lévao a tomar a decisión de volver emigrar.

O matrimonio viaxa a Cuba, onde se instalan definitivamente en Colón, nos principios dos anos vinte. Alí naceranlles os cinco fillos, tres homes e dúas mulleres. O último nace o 24 de marzo de 1931, poranlle de nome Oscar.

 

 

Ao ano do nacemento de Oscar deciden retornar a Galicia e novamente radícanse en Bretoña. Transcorría o ano 1932, os seus pais bautízano na igrexa, como se nacera naquela parroquia. En España declarouse a segunda república e o clima político alentaba cambios positivos en Galicia. A fins de 1937 cando España aínda se debatia na súa guerra civil, Don José decide regresar a Cuba. A familia embárcase na Coruña no buque Miss Iberia, logo de moitas dificultades para poder conseguir barco e o permiso para saír do país no medio da guerra. Oscar termina a primaria e o instituto en Colón. E empeza a estudar a carreira de medicina na Universidade da Habana. O seu pai fai un esforzo moi grande para que Oscar poida realizar a carreira médica. A parte do estudo, a Oscar gustáballe moito o deporte; paixón que o acompañaría durante toda a vida. Durante os seus estudos de médico coñece á xa famosa modelo e actriz de televisión Odalys Fuentes. Nesa etapa comeza a súa militancia no movemento estudantil universitario e a súa vinculación co Directorio Revolucionario, especialmente co Movemento 26 de xullo. Ao terminar a súa carreira de médico ortopédico, ao decatarse de que na guerrilla necesitaban persoal sanitario, trasládase a Serra Maestra, onde se incorpora aos insurxentes.

 

 

Foi combatente da Columna 1, aínda que a súa principal responsabilidade era a de medico da guerrilla. O historiador Jon Lee Anderson cóntanos a forma como o Che e Oscarcito coñecéronse o 10 de maio no campamento de La Plata, logo dun bombardeo desde o aire polas forzas do exército:

 

"O Che conseguiu un voluntario novo, Oscar ´Oscarcito´ Fernández Mell, un médico de vinte e cinco anos que acababa de chegar de La Habana. O Che colleu o volante dun jeep e conduciuno a gran velocidade por un estreito camiño de terra bordeado por precipicios. Advertiu que Oscarcito estaba nervioso e díxolle que non debía de preocuparse, pero agregou: -Agora mesmo cando cheguemos vouche contar unha cousa. Cando chegaron, o Che dixo que era a primeira vez que conducía un automóbil. Era verdade. Co seu antigo colega Alberto Granados aprendera a conducir unha moto, pero xamais se se tiña sentado ante un volante".

 

Así se coñecerán no medio das vicisitudes da guerra. Fernández Mell pasa a formar parte da columna invasora Ciro Gómez que comandaba o Che. Guevara a medida que foi coñecendo a Mell foille tomando aprecio, aparte da afinidade de ideas tiñan en común a mesma profesión, a medicina. Isto seguramente tamén axudou a profundar na súa amizade. Cando o Che xa lograra unha certa confianza -cando a oportunidade da guerra permitíao – facíalle algunhas bromas sobre a súa condición de pequeno burgués. que terminaban sempre en risas.

A Columna do Che estaba localizada na zona do Escambray. Aleida March que por aqueles tempos era militante do Movemento 26 de Xullo, foi enviada con diñeiro á Serra. Ela relátanos como Fernández Mell presentouna ao Che:

 

"A viaxe de ascenso ao Escambray foi incomoda, porque non podía dicirlle a ninguén que levaba diñeiro, para prever un roubo ou algo polo estilo. O diñeiro o tiña pegado ao torso con esparadrapos, o que facia máis difícil a camiñada ata Gavilanes, que era o primeiro campamento organizado polo Che en territorio liberado da Villas".

 

Ao chegar atopeime ao doutor Vicente da O, Médico responsabilizado en atender aos feridos, e pasei a noite no pequeno hospital de guerra, aínda sen poderme quitar os esparadrapos que tiña adheridos ao corpo, pois seguía co temor de que algún me asaltase. Ao levantarnos pola mañá, trasladámonos dacabalo cara ao Pedrero, outro posto da columna do Comandante Guevara.

 

Á noitiña dirixímonos ao lugar onde se atopaba o Comandante Guerrilleiro. Comezou o meu primeiro encontro coas tropas do admirado Exército Rebelde. Fomos atendidos por Oscar Fernández Mell, médico da Columna, quen seguía ao Che desde Serra Maestra; por Alberto Castellanos, Harry Villegas e outros, todos tratando de ver as novas caras, sobre todo a miña, unha das poucas mulleres, moza demais que se achegou; ata os máis ousados atrevíanse a preguntar se era a noiva dalgún dos recentemente chegados. Oscarito (Mell) levounos para presentarnos. Como era de esperar, o Comandante atendeu primeiro a Rodríguez de la Vega e despois a Ruiz de Zárate, que estivera no Escambray. Finalmente tocoume a miña quenda. Cando tiven a posibilidade de dirixirme a el, informeille de que viñera cunha encomenda que debía entregarlle. Aínda estaba crucificada de esparadrapos, e foi o primeiro que lle dixen para que me liberase do castigo. Foi o comezo do primeiro encontro".

 

 

O 15 de  decembro, os homes da columna comandada polo Che, cortaron a ponte de Falcón, e tomaron o poboado de Fomento, tras un pequeno combate, onde saiu ferido un combatente rebelde. Esa mesma noite quedou fóra de servizo, a ponte sobre o Calabazar, co que se impedía, o posibel paso do tren blindado cara a Oriente.  

 

Esta columna guerrilleira tivo o gran mérito de se trasladar desde Serra Maestra ata o centro da illa baixo o asedio das tropas inimigas. O obxectivo era tomar a cidade de Santa Clara, enclave militar moi importante que podía decidir o curso da guerra. A misión era dividir a illa pola metade e impedir o envío de reforzos ás guarnicións. 

 

O propio Che cóntanos esta historia:

 

"Ao retirarse o inimigo de Camaguán, sen ofrecer resistencia, quedabamos listos para o asalto definitivo á capital da provincia de Las Vilas. (Santa Clara é o eixo do chairo central da Illa, con 150.000 habitantes, centro ferroviario e de todas as comunicacións do país. Está rodeada por pequenos outeiros pelados, tomados previamente polas tropas da ditadura.)

No momento do ataque, as nosas forzas aumentaran considerabelmente a súa fusilaría, na toma de distintos puntos e nalgunhas armas pesadas que carecían de municións. Tiñamos unha bazooka sen proxectís e debiamos loitar contra unha decena de tanques, pero tamén sabiamos que, para facelo con efectividade, necesitabamos chegar aos barrios poboados da cidade, onde o tanque diminúe en moito a súa eficacia."

  

Aleida March, pasa a ser unha especie de axudante de campo do Che. Entre tiros e bombas, sen que ninguén o intuíse o Che e Aleida comezan o seu peculiar romance. Será o propio Mell o primeiro en decatarse do amor que estaba nacendo á calor da loita revolucionaria. O 16 de decembro dinamitaron a ponte da Estrada Central e o enlace ferroviario. En camiño a Santa Clara, Guayos e Cabaiguán capitulan o 21 e 23 de decembro. Nesta última cidade o Che fractura o cóbado dereito ao caer dun muro. Oscarcito será o encargado de curalo. Logo as súas fotos co brazo vendado serán parte da historia iconográfica do Che.

 

"Durante esa mesma noite, - relátanos Fernández Mell - cando xa tiñamos limpo o pobo, e o inimigo concentrouse no cuartel, ao brincar a tapia dunha casa cáese o Che e isto prodúcelle unha ferida na fronte e fractura no cóbado esquerdo. Enxesámolo e fixo o resto de campaña de Las Villas enxesado....". 

 

Logo trasladáronse a Placetas onde se rendeu o exército de Batista o 23 de decembro. Tanto Oscarcito como Aleida eran as persoas de confianza do comandante Guevara, día e noite acompañábano na súa misión de dirixir á tropa trunfante.

 

Oscar Fernández Mell cóntanos unha das pasaxes máis tristes da revolución cubana, a morte de Vaquerito. O 30 de decembro, o heroico mozo insurxente, cae mortalmente ferido polas balas do exército de Batista:

 

"Cando atravesamos a pontiña cara á estación de ferrocarril viña unha ambulancia co Vaquerito ferido. Eu montei no carro e fomos para a clínica que estaba fronte a Obras Públicas. Entón o Che chegou sen pasar nin cinco minutos. Estabamos no salón de operacións e sen que me preguntase díxenlle: Comandante, non ten salvación. Entón el deu unha patada no chan e puxo o rostro máis triste que lle vin en toda a guerra."

  

Fernández Mell, a quen tamén lle chamaban ´Oscarsito´ ou ´Oscarito´ participo como axudante do Che na Batalla de Santa Clara, el mesmo nárranos aspectos desta historia:  

 

“A estrada central atopábase obstruccionada pola destrución da Ponte Falcón (de difícil reparación polo que había que utilizar equipos pesados e facer un verdadeiro despregamento de forzas para protexelo de futuras accións, aparte de que era moi difícil vadear o río) ademais tíñanse tomados os pobos de Placetas, Cabaiguán e Sancti Spiritus, todos estes situados en devandita vía central.

O Circuíto Sur no que estando Sancti Spiritus nas nosas mans, facíase imposibel a súa utilización, xa que unha vez fóra de Cienfuegos ou Trinidad, estarían a mercé das nosas emboscadas".  

 

O Circuíto Norte tampouco podía ser utilizado, xa que as forzas da Columna Núm. 2 "Antonio Maceo" ao mando do inesquecibel Comandante Camilo Cienfuegos, apoderáronse do mesmo, tras tenaces combates, e o único reduto inimigo de importancia que se achaba nesa dirección era Yaguajay, que para esta data atopábase cercado e atacado exitosamente por Camilo.

 

Todo isto forma parte dun plan que se vai madurando a través dos combates efectuados polo Exército Rebelde, conversacións entre Camilo e o "Che" xa persoais, xa a través de radio como a sostida entre ambos o día 9 de decembro onde Camilo lle di que vai atacar a Santa Clara, con 700 escopeteiros e "Che" exponlle que iso é un asunto del. 

 

A situación para o réxime facíase máis precaria a medida que transcorrían os días, e sobre esta dá conta o propio Comandante Ernesto "Che" Guevara cando nunha entrevista que lle fixeran a través dunha emisora de radio di, referíndose á situación existente:  

- Creo que estamos a piques dun colapso. Se factores alleos á nación interveñen, quizais se manteña algo. De todas as maneiras, as forzas populares son tan grandes, que o colapso é inevitabel. Estimo que o factor intervencionista neste momento, non debe producirse polo amplo espírito revolucionario de todo o pobo cubano-.  

 

A toma de Santa Clara culminaba todo un Plan Operativo perfectamente estudado por "Che" e sobre o que se estivera a traballar  e levar á práctica desde o mesmo día en que chegamos ao Escambray. Así o demostra a destrución da Ponte Falcón, case un mes antes da toma de Santa Clara, acción que imposibilita ao inimigo manobrar na dirección oriental da provincia e que á vez permitía ir tomando pobo por pobo ata chegar a illar á capital da provincia do resto da Illa. Unha vez asediada, ir atacando e tomando os puntos máis débiles na periferia, ata chegar ao cerco do obxectivo militar máis importante, o Rexemento Núm. 3 GR "Leoncio Vidal".

 

Coa toma de Santa Clara obtíñase o control político, administrativo e militar de toda a provincia de Las Villas, e todos os traslados de tropas cara a Oriente tiñan que facerse por vía aérea para o que faría falta unha considerabel cantidade de avións, dos que o réxime non dispuña. Polo demais, a ditadura, xa moi débil non podería ocultar os éxitos do Exército Rebelde e polo tanto, a súa repercusión nacional e internacional, xa que se trataba da Capital dunha provincia situada no centro da Illa. E que por outra banda, o groso das tropas, as tropas rebeldes ao mando do noso Comandante en Xefe, combatía con éxito en todo o territorio de Oriente. Para nós era necesario actuar con moita rapidez e iniciativa a fin de non dar tempo a que o inimigo se repuxese e impedir que os ianquis que se cubrían coa folla de parra da "non intervención", puidesen en calquera momento facelo para salvar a nave á deriva. (A intervención en 1895 e máis recentemente a intervención armada na República Dominicana, confirma esta opinión). 

 

As palabras do "Che" acerca dunha intervención imperialista en Cuba non carecían de base, pois en reiteradas ocasións, tanto Radio Rebelde, por boca do Comandante en Xefe Fidel Castro, como polas palabras do propio "Che" Guevara e os cables estranxeiros, falaban da posibilidade de tal intervención. Ademais isto era o tradicional na historia dos pobos da América Latina.

 

Para tomar Santa Clara, o Comandante Guevara pensaba que sería necesario un mes de loita; esta opinión expresouna na mañá do día 28 de decembro, nos arredores da cidade, en desigual combate coas forzas do inimigo apoiadas por tanquetas, onde houberon de caer os primeiros catro combatentes.

 

Desde o día 24 de decembro "Che" ordenoulle ao Comandante Bordón levar a cabo a destrución da ponte sobre o río Sagua e evitar que chegasen reforzos de Matanzas, así como que obstruira a Estrada Central e puxese emboscadas; mentres tanto, atacábanse e tomaban Remedios e Caibarién.

 

Como resultado destas dúas últimas accións, as forzas inimigas que se achaban en Camajuaní, retíranse cara a Santa Clara. Todo estaba listo para o asalto á capital da provincia. O inimigo concentrouse nos edificios máis dominantes e sólidos, constituíndo puntos e posicións de resistencia moi fortes, uns e outros máis debiles, pero unidos todos a través de medios de comunicacións e enlaces e con Unidades de Reservas para reforzarse mutuamente e que á vez lle permitían manter o control administrativo, político e militar da cidade.

 

O Rexemento Núm. 3 GR "Leoncio Vidal" contaba con ao redor de 1300 homes, así como con tanques e tanquetas, composto por Compañías e Unidades de reserva que coas Unidades Blindadas podían saír a reforzar calquera punto da cidade que fose atacado.

 

-A Estación de Policía contaba con ao redor de 300 homes entre policías, soldados de reforzos, chivatos e outros elementos adictos á ditadura con dous tanques Cometas e duas tanquetas, estas xunto con infantería, tiñan tamén a misión de reforzar calquera punto atacado polas forzas rebeldes.

 

-O Escuadrón Núm. 31 GR con ao redor de 250 homes e dous tanques e dous tanquetas.  

 

-O Aeroporto con 80 homes (unha Compañía) e 40 homes na Clínica "Marta Abreu" coa misión de defender o devandito obxectivo.

 

-O Goberno Provincial con ao redor de trinta homes.

 

-O Gran Hotel con ao redor de doce homes do Servizo de Intelixencia Militar (SIM), con misión de francotiradores.

 

-O Cuartel dos Caballitos sobre 20 ó 30 homes respectivamente.

 

A Audiencia e Cárcere Provincial con 30 e 20 homes respectivamente. 

 

O tren blindado que contaba con 380 homes entre clases e soldados e 28 oficiais que se fixeron fortes na Loma de Capiro e no propio tren.

 

Como podemos apreciar; o inimigo contaba con ao redor de 3.000 homes (tendo en conta as tropas que se retiraron de Fomento, Cabaiguán, Placetas, Camajuaní e Remedios e que houberon de refuxiarse no Rexemento), perfectamente armados con fusís automáticos, abundante parque, metralladoras lixeiras e pesadas, bazookas e morteiros, ao redor de 10 tanques e 12 tanquetas, fortemente atrincheirados e ademais co apoio da aviación, que causou enormes estragos principalmente entre a poboación civil. Pero cometeu o grave erro de refuxiarse dentro da cidade.

 

Pero era tan grande a súa desmoralización, que esa táctica elemental non foi nin sequera proposta e doutra banda vemos ao "flamante" plan de defensa do Rexemento, aprobado polo Coronel Hernández, MMNP, Xefe do Rexemento, aprobado polo Estado Maior de Columbia, Tabernilla, Robaina, Díaz Tamayo, Río Chaviano etc. e executado polo Coronel Casillas Lumpuy, que substituíra a este último no mes de decembro.  

 

Vexamos cal era a situación nosa para a data do 27 de decembro de 1958.  

 

Nós dispuñamos  aproximadamente de 300 homes fogueados a gran maioría nos combates xa librados no territorio de Las Vilas e ben armados, produto das armas tomadas en Fomento, Cabaiguán, Guayos, Placetas, Remedios e Caibarién.

 

Ademais, dominabamos todas as comunicacións terrestres ao leste da provincia, contabamos con moi boa información por parte da clandestinidade e unha gran moral combativa.  

 

O día 27 de decembro ás 23:00 ou 24:00 horas, estaba formada a columna en Placetas. Ao parecer "Che" tiña información dos puntos máis importantes onde se atopaba o inimigo, aínda que non de todos e polo tanto había que explorar, misión que cumpre o Capitán Acevedo desde Camajuaní pola estrada deste pobo a Santa Clara, chegando á Estación Retransmisora CMQ ás 06:00 do 27 de decembro onde se posesionan como avanzada e avisan da súa situación ao groso das tropas.

 

Outra parte constituída fundamentalmente polo DR-13 de Marzo, á fronte da cal achábanse Cubelas, Abrantes e Dreke e co reforzo máis tarde do Capitán Miguel Álvarez co seu pelotón da nosa comandancia, avanza pola estrada de Manicaragua coa misión de atacar o Cuartel Nº. 31 GR e os Caballitos.

 

O groso da columna xa formada en Placetas faríao polo Camiño da Vallita para entrar pola estrada de Camajuaní a Santa Clara.

 

Unha vez dada a idea de como se realizou a marcha cara á cidade, imos relacionar aproximadamente as nosas forzas e medios.

 

- Forzas ao mando do Comandante Bordón, 75 homes.

 

- Pelotón ao mando do Capitán Acevedo, 30 homes.

 

- Forzas do DR-13 de Marzo, 120 (ao redor).

 

- Pelotón ao mando do Tenente Alberto Fernández, 10 homes.

 

-  Pelotón suicida ao mando do Vaquerito, 24 homes.

 

- Pelotón de Vangarda ao mando de Emerio Reyes (substituíndo ao Capitán Manuel Hernández que se atopaba ferido), 30 homes.

 

- Pelotón do Capitán Afonso Zayas, 50 homes.

 

- Pelotón do Capitán Guile, 40 homes.

 

-Pelotón da Comandancia ao mando do Capitán Miguel Álvarez, 30 homes.

 

En total sumaban uns 400 e tantos homes ben armados con fusís automáticos e semiautomáticos (Garand, Carabinas M-1, M-2, Springfield, algunhas metralladoras calibre 30.06 e unha bazooka en mal estado que a mantiña o "Che" de reserva).  

Máis tarde, cando se captura o tren blindado o noso arsenal enriquecíase con 6 bazookas (das cales envíaselle unha a Camilo para o combate de Yaguajay), 5 morteiros de 60 mm, 14 metralladoras calibre 30; 38 fusís automáticos calibre 30 (Browning); 308 carabinas M-1 e Garand; un canón AA calibre 20 mm e unha metralladora calibre 50 AA.  

Con parte deste armamento, terminouse de equipar o continxente de Caballete de Casa reserva do Comandante Guevara que se achaba en camiño cara á cidade de Santa Clara para reforzar ás tropas que atacaban a mesma.

 

Xogou un papel importante na rendición do Tren Blindado (golpe extraordinariamente desmoralizador para o inimigo) ao estar este composto por tropas que caeran prisioneiras na Serra Maestra, e que coñecían a moitos dos combatentes da nosa columna.  

Ademais, contábase cun apoio que foi fundamental durante toda a batalla; a cooperación por parte da poboación da cidade que mantiña constantemente informada ás forzas rebeldes, obstruccionaba as rúas a fin de impedir o movemento dos tanques e tanquetas, levaba a cabo a fabricación de cócteles Molotov, axuda médica, abastecemento en víveres e comida para as forzas atacantes, etcétera.

  

Xa sobre a cidade, os pelotóns de Afonso Zayas, Guile e unha parte da vangarda, atacan ao inimigo que se achaba atrincheirado na Loma de Capiro, e que formaba parte das tropas do tren blindado. Mentres tanto, os pelotóns do Vaquerito, Acevedo e Alberto Fernández avanzan cara ao mesmo centro da cidade. O primeiro ataca a Estación de Policía, o segundo o Cárcere e a Audiencia e o último o Gran Hotel (Cloris).  

 

Polo sur da cidade avanzan as tropas do DR-13 de Marzo e o Pelotón de Miguel Álvarez para atacar o Escuadrón Non. 31 e o Cuartel dos Caballitos.  

 

Por outra banda, o Comandante Víctor Bordón que se encontraba a varios quilómetros ao oeste de Santa Clara, atacou as forzas que defendían a ponte sobre o río Sagua e ao non podelo ocupar pola resistencia ofrecida polo inimigo e as baixas sufridas, dirixiuse ao pobo de Santo Domingo que conquistou á tardiña do día 26. Na noite do mesmo día ten que retirarse ante a chegada de forzas superiores que saíran desde Santa Clara ao mando do Coronel Casillas Lumpuy. No entanto, a Estrada Central queda obstruccionada para evitar o reforzo desde Matanzas. Para iso, se soldaron carros de ferrocarril ao cruzamento por devandita estrada no Central Wáshington e situáronse emboscadas que máis tarde rexeitaron o mencionado reforzo.

 

O 29 é desaloxado da Loma de Capiro o inimigo e este retírase cara ao tren, que descarrila no lugar onde "Che" anteriormente ordenara a destrución das liñas ferroviarias e onde logo do tenaz combate é obrigado a renderse en horas da tarde dese mesmo día.

O pelotón de Zayas entra entón na cidade co obxectivo de atacar o Goberno Provincial. Ao mesmo tempo que pecha as rúas para impedir o avance dos tanques e infantería en dirección á Estación de Policía, Gran Hotel e Cuartel Non. 31 GR, xa que "Che" ordenara a todas as tropas rebeldes a obstrución sistemática das rúas para illar os puntos ocupados polo inimigo -uns doutros- e desta forma inmobilizar aos tanques, tanquetas e unidades de reserva. A vangarda reforza ao Vaquerito. Así, queda illada a Estación de Policía e o Rexemento, lugar onde se achaban os continxentes máis fortes do inimigo que ao non poder reforzar os demais puntos da cidade, fóronse rendendo lenta e progresivamente. O Cuartel dos Caballitos e o Goberno Provincial que caen o día 30 e o Escuadrón o 31, o Cárcere e a Estación de Policía tamén o día 31. As forzas inimigas que se achaban na Audiencia e o Gran Hotel continúan a súa resistencia, rendéndose na mañá do día primeiro así como o aeroporto, que aínda que non foi atacado, rendeuse tamén.  

 

Instaláronse na Universidade Central e posteriormente no edificio de Obras Públicas, o Hospital e na Clínica "Centro Médico". O mando das forzas rebeldes levábao "Che" a través de enlaces e persoalmente nos lugares onde se efectuaban as accións combativas.  

 

Xa para o día 1ro. de xaneiro, estaban todas as condicións creadas para cercar o Rexemento e é entón cando "Che" na mañá dese mesmo día, comisiona ao Capitán Rodríguez de la Vega, para ir entrevistarse co Coronel Hernández, Xefe do Rexemento e demandar a rendición de Santa Clara. Feitas todas as xestións, este regresa co Comandante Fernández, xa que o mesmo desexaba falar persoalmente con "Che". Encerrados nun cuarto da Comandancia Rebelde o Comandante Fernández intenta convencer a "Che" de que debe permitirse unha prolongación da tregua, que na Habana se formou un goberno provisional e que o xeneral Cantillo fíxose cargo da Xefatura do Exército, etc., "Che" escoita sen inmutarse ao xefe inimigo e contéstalle:

  

-"Mire, Comandante, os meus homes xa falaron por esta Comandancia. A cuestión é ou rendición incondicional ou lume, pero lume de verdade, sen ningunha tregua, xa a cidade está nas nosas mans. Ás 12:30 dou a orde de renovar o ataque con todas as nosas forzas e tomaremos o Cuartel ao prezo que sexa necesario. Vostedes serán responsábeis polo sangue derramado. Ademais, vostedes deben saber que hai posibilidades de que o Goberno dos Estados Unidos interveñan militarmente en Cuba e se é así o crime de vostedes será maior porque apoiarán a un invasor estranxeiro. Para esa oportunidade só nos queda darlles unha pistola para que se suiciden, pois coñecendo isto serían reos de alta traizón a Cuba".

 

O Comandante Fernández, ao oír as palabras finais do Xefe guerrilleiro pide reunirse novamente co Coronel Hernández e o seu Estado Maior, para conferenciar e dar contestación á formulación de "Che" antes das 12:30 p.m. O Coronel Hernández opina que todo está perdido e acóllese á rendición incondicional proposta por "Che" e manifesta a súa confianza na honra do mando revolucionario.

 

O camiño cara á Capital da República quedaba despexado e o Comandante en Xefe desde a heroica provincia oriental, ordenaba á Columna Non. 2 "Antonio Maceo" marchar sobre Columbia e a Columna Non. 8 "Ciro Redondo", tomar a fortaleza da Cabaña." 

 

 

Co trunfo da batalla de Santa Clara o Comandante Fidel Castro indícalles o 2 de xaneiro ao Che e a Camilo que as súas columnas debíanse dirixir á Habana. Camilo, tiña que ocupar o cuartel de Columbia e o Che A Cabaña. Mentres Camilo é o primeiro en chegar á Habana o Che facíao na madrugada do día 3. O cuartel contaba con 3.000 efectivos  que se renderon ante os milicianos do 26 de xullo. O Che entra á Cabaña acompañado por Aleida e Mell, a tropa de Batista estaba desarmada en formación para recibir ao novo comandante da guarnición. Guevara reúnese co xefe do Cuartel o coronel Manuel Varela Castro, militar da corrente legalista tamén chamados ´puros´ que non compartían as posicións de Batista. Logo de recibir o mando o Che, Aleida e Mell e outros membros da comandancia instálanse na casa que tiña dentro da fortaleza o tenente Coronel Fernández Miranda, que fuxira do país.

 

Aleida March cóntanos sobre os primeiros días na Habana: "Oscar Fernández Mell, Adolfo Rodríguez de la Vega e Antonio Núñez Jiménez foron os axudantes do Che na Cabaña, e de crear a Intelixencia Militar, a cargo de Arnaldo Rivero Alfonso, para actuar como unha especie de control da policía sobre os soldados rebeldes".

  

"Co Che e Aleida - relátanos Mell- vivín os primeiros anos da revolución na miña calidade de Asistente do Comandante. Primeiro fixémolo na Cabaña, logo en Cidade Libertad, posteriormente pasamos a unha casa de Miramar e por ultimo en Nuevo Vedado." 

 

Nesta etapa Mell conxuga varias tarefas ao mesmo tempo, preside o Colexio Médico de Cuba e é director do Hospital Frank Pais, entre outras.

 

 

En maio de 1960 ante intensos terremotos e maremotos sufridos en Chile, nos que perderon a vida miles de cidadáns, daquela baixo o goberno nada amigabel do presidente Jorge Alessandri. Cuba antes que ningunha outra nación do mundo, fíxolle chegar a súa axuda desinteresada, para dar comezo á primeira manifestación da súa solidariedade internacional no campoda medicina. Sendo Fernández Mell o encargado de presidir unha delegación internacionalista.

 

O doutor Salvador Allende Gossen, entón Senador da República de Chile, de visita na Habana, saudaría con palabras de agradecemento ese xesto inicial, que pola súa beleza e sentido da xustiza, non podo deixar de citar:

 

"Eu vin a Cuba mobilizarse. Oín a palabra fraternal e humana de Fidel Castro chamando a todos os gobernantes do mundo e vin ao presidente Dorticós, aos líderes da Revolución, como Raúl Castro e o Che Guevara preocupados, interesados co que sucedía en Chile e conversei con eles e puiden darme conta como máis aló da obrigación que teñen os gobernantes, estaba a actitude de vostedes, do pobo de Cuba".

 

Vin os camións pasando polas rúas da Habana e vin a xenerosidade anónima do que entrega o que lle fai falta e que vale moito máis que o que entregan os países ricos como Norteamérica, que nos dá migallas que arrincou das nosas propias riquezas; e eu fun testemuña principal do traballo sacrificado de homes do Exército Rebelde que chegaron co primeiro elicóptero e que foron destacados na zona máis austral de Chile, e cheguei ata alí co meu compañeiro, colega e amigo, Oscar Fernández Mell, na súa calidade de presidente do Colexio Médico de Cuba.

 

Alcanzou o doutor Fernández Mell a provincia máis afastada, onde hai un clima tan distinto ao de vostedes, onde a choiva e o frío e o vento implacabelmente mollan o corpo e entumecen a alma e alí estaban como símbolo desta Noba Cuba [...] Tamén ao longo das outras provincias, o doutor Roberto Guerra e outros colegas foron dando, xunto con enfermeiras de vostedes, a fraternidade nova, coa nova linguaxe dos pobos novos" (Allende fala ante os traballadores de saúde pública. Ed. MINSAP. A Habana, 1961).  

 

 

Coa entrada trunfal dos revolucionarios a  La Habana, Oscar, reencóntrase coa súa famosa noiva, a actriz Odalys Fuentes.

 

Odalys por aqueles anos nos fins dos 50 trunfaba como modelo e actriz. Era considerada unha das mulleres máis belas de Cuba. A televisión cubana converteuna no rostro máis coñecido daqueles tempos. En todas as áreas do espectáculo era a numero un. As marcas de licores disputábanse o seu rostro para as publicidades. Durante moito tempo, a foto da súa cara era o reclamo publicitario da cervexa Hatuey, aparecendo regularmente na famosa revista Bohemia.

 

A pesar de que Odalys non era militante, simpatizaba co Movemento 26 de xullo. Co trunfo da revolución moitos dos seus compañeiros do mundo artístico decidiron abandonar o país, non foi así no caso de Odalys e outras figuras emblemáticas do mundo do espectáculo, como foi gran músico e cantante Benny Moré.  

 

Oscar a pesar das súas responsabilidades, cando o tempo permitíallo acompañaba a Odalys nas súas múltiples actuacións, especialmente os fins de semana.  

 

A través dela mantivo unha estreita relación co mundo artístico do que formaba parte a súa noiva, converténdose  a través dela, en amigo do propio xenial cantante Benny Moré. Co trunfo a revolución o mítico amigo de Odalys Fuentes e Oscar Mell, Benny Moré atopábase enfermo. Mais non deixou de traballar. Participou do primeiro Festival da Cultura organizado, en toda a illa, polo Movemento "26 de Xullo". Realizou xiras por todo o país. Así mesmo presentábase no cabaret "Night and Day" e mantiña o seu contrato con "El Sierra" e o "Alí Bar", tres instalacións habaneiras. En 1961, a principios da Campaña de Alfabetización, entrevistouse co Comandante Fidel Castro quen lle pediu que se presentase no Anfiteatro de Varadero onde cada xoves ofrecíanse shows aos alfabetizadores. Teodoro Moré recorda aquel encontro: "Fidel preguntoulle ao meu irmán: "Canto vas cobrar polas túas actuacións?" Ao que Benny respondeu: "Xa ti estás facendo bastante polo meu pobo, así que consigan o transporte para a miña tribo que todo o demais corre pola miña conta". Vale destacar que, durante todo o tempo que se prolongou a Campaña de Alfabetización, Benny non faltou un só xoves ao Anfiteatro de Varadero, cumprindo así coa súa palabra empeñada.

 

Odalys, a fins de 1962 viaxou a Checoslovaquia para filmar a coprodución "Para quien baila La Habana" do director checo Vladimir Cech. A película é un drama político, baseado no reencontro de amigos doutras épocas, dá lugar a discusións políticas e inimizades. A parte de Odalys traballan na película Miguel Gutiérrez, Fausto Mirabal, Teté Vergara, Alfredo Perojo, Mayda Limonta, Wember Bros e Maruja Calco. 

 

Ao regresar de Checoslovaquia en xaneiro de 1963 actúa nun espectáculo co mítico Benny Moré. Aquela memorable aparición en público foi a última do famoso cantante e a súa última foto actuando xunto a Odalys. Case un mes despois, o martes 19 de febreiro de 1963 morreu Benny Moré. 

 

En xuño de 1963 Odalys e Oscar deciden casar. A festa foi realizada na leira Las  Mercedes no Cacagual, era un lugar que tiña o exército de Occidente para realizar algunhas recepcións. María Karla a súa filla tamén actriz como a súa nai, cóntanos unha simpática anécdota do casamento:

 

"A miña nai segundo contáronme chegou tarde á festa. Estaban todos os invitados e ela non chegaba. O Che que era o padriño da voda e estaba inquedo, tiña outras responsabilidades, polas cales podían estar un intre, para logo ter que marchar. Cando Guevara estaba por despedirse, apareceu miña nai. Tivera un pequeno contratempo, debido ao nerviosismo cando se estaba pondo o vestido de noiva. No momento que se puña a roupa, rompéuselle o zipper e nese momento fíxose un apagamento da luz. Polo tanto non tiña forma de resolver rapidamente o fortuíto contratempo. Ao chegar tanto o meu pai como os presentes celebraron con bromas aquel suceso. Na festa a parte do Che estaba o comandante Guillermo García Frías, a plana maior das Forzas Armadas Revolucionarias de Occidente, familiares dos meus pais e amigos e amigas do mundo do espectáculo da miña nai, entre elas Consuelito Vidal".

 

Logo o matrimonio tivo tres fillos Oscar, María Karla e Oscar Ernesto.

 

 

Nos anos 60 Fernández Mell é nomeado Xefe de Estado Maior do Exército Occidental de Cuba. En setembro de 1965 é informado de que tiña que realizar unha misión internacionalista xunto ao Che. Oscar recibe a noticia cando estaba coa súa compañeira Odalys Fuentes de vacacións en Varadero. Antes de saber o seu destino pensou que se trataba dunha misión a America do Sur, dado o desexo constante do Che de apoiar as loitas revolucionarias neste continente.

 

É o propio Che que nos conta como era a zona xeográfica onde lles tocou actuar:

  

"O escenario xeográfico en que nos tocou vivir está caracterizado pola gran depresión que enche o lago Tanganyika, duns 35000 quilómetros cadrados de superficie e unha anchura media de 50 quilómetros, aproximadamente. É o que separa Tanzania e Burundi do territorio do Congo; a cada lado da depresión hai unha cadea montañosa, unha pertence a Tanzania - Burundi, a outra é do Congo. Esta última, dunha altura media sobre o nivel do mar duns 1500 metros (o lago está a 700 m), esténdese desde as proximidades de Albertville ao sur, ocupa todo o escenario da loita e pérdese máis aló de Bukavu, ao norte, ao parecer, en outeiros descendentes sobre as selvas tropicais. A anchura do sistema varía pero podemos estimar para a zona uns 20 a 30 quilómetros como media; hai dúas cadeas máis altas, escarpadas e boscosas, unha ao leste e outra ao oeste, encadrando entre elas unha altiplanicie ondulada, apta para a agricultura nos seus vales e para a cría de reses, ocupación que efectuaban preferentemente os pastores das tribos ruandesas, que tradicionalmente se dedicaron á cría de gando vacún. Ao oeste cae a pico a montaña sobre unha planicie dunha altura aproximada de 700 metros sobre o nivel do mar, que pertence á conca do río Congo. É do tipo sabana, con árbores tropicais, yerbazales e algúns prados naturais que rompen a continuidade do monte; tampouco é un monte firme o próximo ás montañas, pero ao internarse con rumbo oeste, zona de Kabambare é de características completamente tropicais, pechado.  

 

As montañas emerxen desde o lago e dan unha característica moi accidentada a todo o terreo; hai pequenas planicies propicias ao desembarco e a estancia de tropas invasoras, pero moi dificis de defender se non se toman as elevacións adxacentes. As vías de comunicación terrestre acaban, polo sur, en Kabimba onde estaba unha das nosas posicións, polo oeste contornean as montañas mediante a ruta de Albertville a Lulimba-Fizi e deste último punto sae cara a Bukavu, por Muenga, un ramal e outro pola costa pasando por Baraka e Uvira para chegar a aquel punto. Desde Lulimba, o camiño penetra na montaña, escenario conveniente para a guerra de emboscadas, como o é tamén, aínda que en menor medida, a parte que atravesa a chaira da conca do río Congo.  

 

As choivas son moi frecuentes, diarias no período de outubro a maio e case nulas no que media entre xuño a setembro, aínda que neste último mes comezan as precipitacións illadas. Nas montañas sempre chove pero con pouca frecuencia nos meses de seca. Na planicie hai caza abundante de animais do tipo dos venados; nas montañas pódense cazar búfalos, non moi abundantes, elefantes e monos, estes últimos en gran cantidade. A de mono é unha carne comestibel, máis ou menos agradabel; o elefante ten unha carne gomosa, dura, pero sazonada pola fame comese ben. Os froitos fundamentais son a yuca e o millo, que constitúen a base da alimentación vexetal, e das palmas extráese o aceite. Hai moita chiba e se crían aves de curral; nalgúns poucos lugares, porcos. Con algunhas dificultades, tropas guerrilleiras que non posúan base de operacións poden alimentarse na zona."

 

Fernández Mell chegou primeiro a Dar-É-Salam, Tanzania, onde coñeceu a Kabila quen percorría a cidade nun luxoso Mercedes Benz, facendo ostentación de poder. Posteriormente trasladase cos seus compañeiros nunha embarcación a Kimbamba para atoparse co Che.

 

"Nestes días - cóntanos o Che - chegaron os tan anunciados mensaxeiros, que resultaron ser Aragonés, Fernández Mell e Margolles, que viñan quedar na fronte; ao decatarme da personalidade dos compañeiros que viñan, tiven medo de que portasen algunha mensaxe instándome a regresar a Cuba ou a deixar a loita, porque non me cabía na cabeza o feito de que o secretario de Organización do Partido abandonase o seu cargo para vir ao Congo e máis nunha situación como esta, onde non había nada definido e máis ben poderían citarse feitos negativos. Aragonés insistiu en vir e Fidel consentiu; o mesmo sucedeu con Margolles; Fernández Mell, vello compañeiro de loita, era o home que pedira a Cuba con intención de reforzar o cadro de mando. Incorporábase tamén Karim, que ocuparía a praza de Tom como «político» en razón do seu maior desenvolvemento ideolóxico e cultural.

 

Os tres primeiros entraron clandestinamente, como médicos, pois non se sabía se realmente poderían quedar, dada a súa condición de brancos, pero nós tiñamos unha posición que nos permitía facer no noso campo practicamente o que quixésemos; o malo empezaba cando tratabamos de insurxir no campo congolés para organizar as cousas.  

 

O compañeiro Aragonés, en razón do seu tamaño, recibiu o nome swahili de Tembo (elefante) e o compañeiro Fernández Mell, polo seu carácter, o de Siki (vinagre). Os demais, segundo ían saíndo dun vocabulario. Tembo recibiu no caderno de persoal o número 120. Contando as baixas que tiveramos: catro mortos, dous que retornaran e o compañeiro Changa, que estaba na lista pero cuxas funcions desenvolvíanse en Kigoma e no cruzamento do lago, tiñamos 113 homes e, descontando os catro médicos, 107 de pelexa. Era unha forza de certa magnitude para intentar algo, pero, como se viu, por diversas circunstancias, que non puiden ou non souben evitar, estaba dispersa nunha extensa área e ao momento da acción non se podía contar nunca con máis de 30 ou 40 homes. Se a isto sumamos o feito de que practicamente todo o mundo sufriu algunha vez, e algúns moito máis dunha vez, as febres palúdicas, convirase en que non era unha forza capaz de decidir o resultado dunha campaña; podería constituír o núcleo dun exército de novas características se outras fosen as condicións dos compañeiros congoleses.  

 

A moral da nosa tropa mellorara algo, segundo pódese desprender do feito seguinte: Abdallah, Anzali e Baati, tres dos compañeiros que expuxeran abandonar a loita, solicitaron o reingreso con todos os deberes."

 

A experiencia cubana no Congo terminou sendo un fracaso. Non existían condicións entre os patriotas congoleños para construír un exército de liberación disciplinado, disposto ao combate e menos unha condución política e militar á altura das necesidades. A pesar diso o Che ata o último momento intentou resgardar a imaxe da revolución cubana e o seu espírito internacionalista. Deixemos que o propio Che nos síga relatando algunhas pasaxes:

  

"Enviei a Siki para que traballase como médico na zona da barreira e, ao mesmo tempo, axudase a Molla nas súas tarefas; os primeiros informes que chegan del, igual que os de Molla, chovían sobre mollado, lamentándose do grao de desorganización existente. Marabillábase dun costume que mantiñan imperturbábeis a pesar de estar esperando o ataque inimigo: todas as noites, cando ían durmir, os serventes de cada peza desarmábana e levábana con eles. Non eran capaces de facer trincheiras para defenderse mellor, de durmir alí mesmo coas súas armas ou, simplemente de deixar a alguén que as custodiase mentres os outros durmían. A peza, como un obxecto persoal, ía co seu dono, o xefe da mesma, que non se dignaba durmir noutro lugar que non fose a súa casa. Todas as mañás pasábase polo suplicio de mobilizar á xente para que estivese cedo no seu posto de combate."

 

 

"Chegou Siki de Fizi, fixera ás alancadas o camiño debido á situación, e narrou as peripecias da súa viaxe. As bocas polas que pasaron as conversacións co xeneral Moulane (Siki non fala francés nin swahili, o xeneral non fala francés) son demasiadas para poder dar unha idea con garantías de fidelidade, pero, en resumo, Siki expuxo o noso ultimato e a necesidade inmediata de facer trincheiras. A defensa existente era unha «barreira» constituída por tres homes, un bazuqueiro co seu axudante e outro cunha «pepechá», e o consabido fio no medio do camiño, para evitar que pasase ninguén; nin unha trincheira, nin unha exploración fixeran. Despois que falei con Siki, o xeneral Moulane tomou a palabra e fixo unha exposición de extremada dureza dirixida contra o compañeiro Masengo, acusándoo de ser o culpabel de todo, xa que non lle mandou armas nin municións e non lle mandou cubanos para pelexar e que nesas condicións el non ía defender Fizi, que el non era un morto para estar facendo ocos (afortunadamente estaba vivo aínda), e que toda a responsabilidade debía recaer sobre Masengo. Este non reaccionou sequera, non sabemos se pola súa falta de carácter ou por estar en territorio inimigo, xa que así se podía cualificar esa zona, e aguantou o ballón calado. Esa noite xa non durmiron en Fizi." 

 

Fernández Mell estaba preocupado pola anarquía reinante e pola propia seguridade do Che. Durante o tempo que permaneceu no Congo en distintas oportunidades debateu con Guevara aspectos tácticos sobre a necesidade de permanecer neste país.

BASE DE LULUABUT (Outubro 29/65. 6.00 p.m.).

 

Tatú: (Ernesto Guevara) Enviámosche esta mensaxe con carácter urxente porque, no día de hoxe, sete avións desde as 12 h. en adiante estiveron bombardeando constantemente e lanzando uns obxectos grandes que ao parecer son tanques de gasolina, en dirección a Kabimba e na zona de Jungo, cara ao lago. Como esta é a forma de proceder habitual antes dun avance ou desembarco, avisámosche antes de que sexa demasiado tarde. O bombardeo obrigou aos compañeiros que servían as metralladoras a retirarse, e hai un que non apareceu. Njenje vai investigar e avisaranos inmediatamente. 

 

Como manifestamos en todos os informes anteriores, non confiamos para nada nos «congos» que defenden o lago e cada vez confiamos menos porque o estado de desmoralización é cada vez maior. O total de cubanos entre o lago e a base, moitos deles enfermos, non é suficiente para unha defensa en serio, que permita conservar a nosa única e vital base de comunicación co exterior.

Nos informes anteriores tratámosche de dar un cadro o máis obxectivo posibel da desmoralización reinante e polo tanto non cremos necesario insistir niso, pero debes saber que a cousa é realmente alarmante. Canto descarado existía polas frontes refuxiouse no lago, uníndose aos descarados do lago. Existe gran cantidade de presos a pesar de que, como explicamos onte, hai unha cantidade aínda maior de delincuentes e traidores a quen non hai autoridade capaz de deter. As mensaxes de Masengo (aínda non se foi) pedíndolle informes a Kabila sobre a fidelidade de determinados oficiais, son diarios e frecuentes. Outra acusación frecuente é a de oficiais instando aos «revolucionarios» a depor as armas e lanzando a bóla de que Soumialot é moi amigo de Kasavubu. Como che dixemos no anterior informe, a posición en que ti estás non nos gusta nada; sabemos que hai camiños desde o lago, que os gardas poden tomar e deixarnos illados. Cremos que a mellor solución sería unha barreira onde ti estás e trasladar o groso da tropa cubana para acó. Cremos que che estamos escribindo bastante e que che temos ao corrente, tanto da situación internacional como da de aquí. Case parecemos dúas vellas chismosas. Rogámosche que fagas o mesmo connosco, xa que sempre estamos ansiosos de noticias (así as vellas chismosas seremos tres).

Siki e Tembo S.A.

 

 

A situación era insostibel, era imposibel continuar arriscando a vida dos internacionalistas cubanos. Os acontecementos forzaron a decisión amarga do Che de retirarse do Congo coa tropa que aínda quedaba baixo as súas ordes. 

 

O 21 de novembro de 1965, catro días antes da instauración do control absoluto de Mobutu en Leopoldville a capital congolesa, a Columna Internacionalista de máis dun centenar de combatentes encabezada polo Che, ante a petición do goberno de Dar-É-Salam e dos dirixentes congoleses da Fronte Este, emprendeu a retirada do Congo e cruzou o lago Tanganica cara a Tanzania. Durante o seu goberno, Mobuto substituíu o nome de República Democrática do Congo por Zaire.

 

Ás 07:00 horas, estando preto da beira de Kigona, o Che ordenou deter as dúas embarcacións en que partían e situándose unha preto da outra, dirixiulles a palabra a todos os compañeiros: “chegou o momento de separarnos por razóns que vostedes coñecen. Eu non desembarcarei con vostedes, temos que evitar todo tipo de provocacións; esta loita que libramos foi de gran experiencia, eu espero que a pesar de todas as dificultades polas que pasamos, se algún día Fidel exponlles outra misión desta índole, algúns saiban responder presente. Tamén espero, acórdense deste humilde pobo e dos compañeiros que deixamos no Congo. Soamente un é  revolucionario, cando se está disposto a deixar todas as comodidades para ir a outro país a loitar; quizais, vexámonos en Cuba ou noutra parte do mundo.

Fernández Mell quedou en Kigoma onde estaría case catro meses para atopar aos cubanos que se perderon. A fins de novembro de 1965 o Che abandonaba o Congo para radicarse na residencia diplomática de Cuba en Dar é Salam. En marzo chega Mell logo de cumprir coa misión de atopar ao resto da tropa perdida. Alí o Che leulle a Oscar parágrafos do Diario que estaba escribindo, sobre a súa experiencia no Congo. Non tardou moito Mell en regresar a Cuba, levando os manuscritos de Pasaxes da Guerra Revolucionaria: Congo. Logo o Che trasládase a Checoslovaquia.

 

En 1976 realízase o I Congreso do Partido Comunista, sendo un dos membros fundadores e elixido membro do seu primeiro Comité Central. Ese mesmo ano foi nomeado presidente do Poder Popular da Cidade da Habana, (Alcalde) onde exerceu este cargo ata 1986. Logo foi embaixador en Londres e en Finlandia. Na actualidade Oscar Fernández Mell esta xubilado e vive en La Habana.